Dünya’da ve Türkiye’de BIM

Amerika’da BIM

ABD uzun zamandır inşaat sektöründe BIM geliştirme ve uygulamasında dünyada lider olarak kabul edilmektedir. Mühendisler, mimarlar ve müteahhitlerin BIM uygulamasını kabul görme oranları Amerika’da her geçen gün artmaktadır. ABD toplam BIM pazarında %35 ile 2014 senesinde en büyük paya sahip ülke konumunda yer almaktaydı.

Amerika Birleşik Devletleri’nde kamusal tesislerin işletme ve inşasından GSA kurumu sorumludur. GSA ile PBS (Public Building Services) 2003 senesinde ulusal bir BIM programı kurmuştur. BIM kullanımı tüm projelerin mekânsal program doğrulaması için 2007 senesinden itibaren zorunlu tutulmuştur. Bunun yanı sıra Ulusal BIM standardı içeren ve uluslararası onay almış birtakım standartlar geliştirilmiştir.

BIM kullanımına teşvik edilmesi konusunda GSA, Amerika Birleşik Devletleri’nde öncü olarak kabul edilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri genelinde yaklaşık 8700 bina ve 300 milyon feet’in üzerinde alana sahip büyük bir kamu sektörü müşterisi olarak bu program, BIM’in benimsenmesi açısından çok büyük bir etkiye sahip olmuştur. Bu durum da inşaat endüstrisi için büyük müşteri taleplerinin ve hükümet liderliğinin önemini ortaya koymuştur.

2007 yılında Amerika’daki GSA, BIM hakkında bir el kitabı yayınlamıştır. 2007 senesi sonrası içinse inşaatların belirlenen maliyetlerin üzerinde yapılması durumunda BIM sisteminin kullanılması zorunlu tutulmuştur. İnşaat endüstrisinin dijitalleşmesi ve gelişmesi ile CAD tabanlı çizimler yoluyla gösterilmek istenen bilgiler yetersiz kalmıştır. Birçok farklı sektörde kılavuz yayınlayan GSA ise projelerin en başından sonuna dek tüm yaşam döngüleri boyunca BIM sisteminin benimsenmesi ve kullanılmasını desteklemektedir.

BIM sisteminin kullanımını desteklemek için yerel ölçekte de atılan bazı adımlar bulunmaktadır. Kamunun finanse ettiği ve 5 milyon $’ı geçen projelerde Wisconsin eyaleti, BIM sistemi kullanılmasını zorunlu yapan ilk eyalettir. LACCD (Los Angeles Toplu Kolej Bölgesi) ise BIM’in vergi mükellefi onaylı bir tahvil ile finanse edilen sürdürülebilir bir bina projesinde kullanılmasını zorunlu kılmıştır. BIM kullanımı sayesinde ise 6 milyar $’lık inşaatı içeren projede 12 milyon $ tasarruf gerçekleştirmişlerdir.

Birleşik Krallık’ta BIM

BIM kullanma açısından dünyada önde gelen ülkelerden birisi de Birleşik Krallık’tır. Hükümet İnşaat Stratejisi 2011 senesinden yayınlanmasından itibaren, Birleşik Krallık’ta kamu sektörü kapsamında yer alan projeler için 2016 senesine kadar 2. Seviye BIM’i zorunlu kılmıştır.

Birleşik Krallık Hükümeti BIM Görev Grubu, kendi ülkelerinde inşaat sektörünü BIM kullanımına teşvik etmek amacıyla BIM standartlarını geliştirmiştir ve bu sayede ulusal değişim sürecine öncülük etmektedir. Aynı zamanda kâr amacı gütmeyen AEC-UK Committee ve İngiliz Standartlar Enstitüsü (British Standards Institution- BSI) gibi bazı kuruluşlar BIM standartlarını yayınlamıştır.

Birleşik Krallık’ta inşaat endüstrisindeki her sektör için sınıflandırma sistemi bulunan Uniclass2015, kapsamlı bir sistem sağlamak ve kullanıma uygun bir hale getirmek için Ulusal Bina Şartnamesi tarafından ISO 12006-2’ye uygun olarak yeniden geliştirilmiştir. 2. Seviye BIM’in benimsenmesi için Uniclass 2015, gerekli olan proje bilgilerine yapılandırma aracı sağlamaktadır.

Kamu sektörüne ait bütün projelerde 2. Seviye BIM’in kullanılmasını Birleşik Krallık Hükümeti 2016 senesinden itibaren zorunlu kılmıştır. Entegre BIM diye adlandırdığı sistemi Birleşik Krallık, 2. Seviye BIM olarak tanımlamıştır. Seviyeler ise piyasanın dijital olgunluğunu göstermektedir. 2. Seviye BIM kullanılması, Kraliyet İngiliz Mimarlar Enstitüsü (Royal Institue of British Architects- RIBA) ve İnşaat Endüstrisi Konseyi (Construction Industry Council- CIC) gibi sivil toplum örgütleri tarafından geliştirilen programlar ile desteklenmektedir.

Merkezi kaynaklar ile finanse edilen inşaat projelerinde 2. Seviye BIM’in gereksinimini uygulamak için Birleşik Krallık, BIM sistemine geçiş programı içerisinde bazı testler hazırlamıştır. Bu testlerden birisinden çıkan sonuç da ise, BIM sistemi ile yapılan uygulamaların inşaat sözleşmesi dahilinde çalışması gerektiği ve değişikliklerin ya da eklentilerin en az düzeyde olması gerektiği belirlenmiştir.

Beş senelik süreçte kademeli bir faaliyet planı hazırlayan Birleşik Krallık Hükümeti, stratejik çalışma alanlarını; araç ve standartların geliştirilmesi, akademi ve endüstriyle iletişim, BIM sisteminin kamu projelerine tanıtımının arttırılması ve kamu işvereninin kapasitesinin arttırılması olarak tanımlamıştır.

Birleşik Krallık BIM görev grubunun kurulması için İnşaat Endüstrisi Konseyi’ne 5 milyon £ verilmiştir. Bu grup, yeni çalışma yöntemleri ile standartlar tanımlamada ve yeni çalışma yöntemlerini benimseyerek bilgileri endüstriye yaymada kamuyu desteklemek için inşaat endüstri paydaşları ile çalışmaktadır.

Avustralya’da BIM

Kamu ve özel sektör projelerinde BIM sistemi, Avustralya inşaat sektörü tarafından yıllardır kullanılan bir sistemdir. BIM sisteminin yapım ve işletme açısından kabul edilen faydalarına rağmen BIM sisteminin, varlık yaşam döngüsünün her iki aşamasında da tam potansiyeline henüz ulaşamamış olduğu düşünülmektedir. BIM sisteminin uygulamasına yönelik kamusal anlamda bir liderliğin olmayışı bu durumun en temel sebeplerindendir.

BIM konusunda güçlü hükümet yetkisi, önemini Birleşik Krallık’ta göstermesine rağmen böyle bir durum Avustralya’da söz konusu değildir. Bu durum BIM sisteminin, ulusal olarak tutarlı süreçleri olmamasına neden olurken, BIM girişimine yatırım yapmak isteyen sektör paydaşlarında da isteksizlik doğurmuştur.

Avustralya, 2012 yılında buildingSMART Australia tarafından hazırlanan ve Avustralya’nın bir danışma organı olan Yapılı Çevre Endüstrisi İnovasyon Konseyi (Built Environment Industry Innovation Council- BEIIC) tarafından görevlendirilen Ulusal BIM Girişimi raporunda (buildingSMART Avustralya, 2012) birkaç ulusal BIM benimseme hedefi belirtmiştir. Ana öneriler ise;

Ulusal BIM Girişim Planı oluşturulması.
1 Temmuz 2016’ya kadar tüm Avustralya Hükümeti satın alımları için tam entegre çalışma sistemine dayalı BIM gerekliliği.
Avustralya eyaletlerinin ve bölgelerinin tam üç boyutlu açık BIM gerektirmesi için teşvik edilmesi.

Kâr amacı gütmeyen hükümet destekli bir kuruluş olan İnşaat Bilgi Sistemleri Şirketi (Construction Information Systems Limited- NATSPEC), NATSPEC National BIM Guide adlı BIM kılavuzunu 2011 senesinde yayınlamıştır. 2012 senesinde ise Proje BIM Yönetim Planı Şablonu, Ulusal BIM Kılavuzuna ek bir belge olarak yayınlanmıştır.

BEIICC, Avustralya’da BIM sisteminin benimsenmesinde oldukça büyük katkılarda bulunmuştur. Klima ve Mekanik Müteahhitler Birliği (Air Conditioning and Mechanical Contractors’ Association – AMCA), Avustralya inşaat hizmetleri içinde BIM ve IPD uygulanmasını kolaylaştırmak amacıyla BIM-MEPAUS girişimini başlatmıştır. BIM-MEPAUS Forumu AMCA tarafından 2010 senesinden günümüze her yıl bir defa düzenlenmektedir. Her yıl düzenlenen bu forum, Avustralya’da BIM sisteminin öneminin bilinmesine ve BIM sisteminin farkındalığının artmasını hedeflemektedir.

BIM sisteminin adaptasyonunu arttırmak için atılan adımlardan birisi olan Avustralya Altyapı Planı (Infrastructure Australia), karşılaşılan altyapı sorunlarını ve fırsatlarını ortaya dökerek çözüm getirmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda ise hükümet, büyük altyapı projelerinde BIM sistemini zorunlu kılarak BIM adaptasyonunu arttıracağını düşünmüştür.

Singapur’da BIM

2015 senesine kadar BIM sisteminin kamuya ait projelerde kullanımını arttırmak için Singapur Yapı ve İnşaat Otoritesi (Building and Construction Authority- BCA) stratejiler geliştirmiştir. Hükümet ise 250 milyon $’lık temel hedefin BIM sistemi olduğu, İnşaat Verimliliği ve Yetenek Fonunu kurmuştur.

Bilgi teknolojisi kullanımı yoluyla sektördeki dönüşümü yönlendirmek için stratejik bir girişim olarak İnşaat ve Emlak Ağı (CORENET) programı, 2000 senesinde kurulmuştur. CORENET, proje içerisindeki bütün paydaşlar arasında bilgi paylaşımı için altyapı sağlamaktadır. Sektörü BIM kullanmaya teşvik eden bir başka girişim olarak ise CORENET e-ihale kontrol sistemi düşünülmektedir. CORENET e-ihale kontrol sistemi, mühendis ve mimarların BIM tarafından tasarlanmış binalarını çevrimiçi bir ağ aracılığıyla mevzuata uygunluk açısından kontrol etmelerini sağlar. IFC’yi BIM uygulaması için standart olarak benimseyen ülkelerden biri Singapur’dur.

Singapur’da BIM’in inşaat sektöründe kullanımı buildingSMART Singapur ve BCA tarafından teşvik edilmektedir. Anahtar bir teknoloji olarak tanımlandığından BIM sisteminin, inşaat değer zincirindeki çeşitli disiplinler arasındaki entegrasyonu ve üretkenliği artıracağı düşünülmektedir.

2010 senesinde BCA, BIM yol haritası uygulamasına başlamıştır. İnşaat sektöründe ise 2015 senesine kadar BIM sisteminin kullanım oranının en az %80 olmasını hedef belirmiştir. 2011 yılında profesyonel kurumların, devlet satın alma kurumlarının, ticaret odalarının ve düzenleyici kurumların temsilcilerinden oluşan bir Ulusal BIM Yönlendirme Komitesi, BIM Yol Haritasının uygulanmasını yönlendirmek için bir yönetim çerçevesi sağlamak üzere kurulmuştur.

Singapur BIM Yönergeleri ve BIM Özel Koşulların formüle edilmesinde önemli rol alan komite, sektörün karşılaştığı teknik sorunlara ışık tutmak için BIM Admin Forum gibi platformlar oluşturmuştur.

Firmaların danışmanlık hizmetleri, eğitim hizmetleriyle beraber BIM yazılımlarını satın alma ve donanım maliyetlerini karşılayarak BIM sisteminin bütünleşmiş çalışma sistemine uyum sağlamalarına yardımcı olmayı amaçlayan bir BIM Fonu, BCA tarafından kurulmuştur.

Özellikle elektronik ihale sisteminde e-dokümanlarla BIM kullanımı 2013 senesinden günümüze aşamalı olarak inşaat sektörüne aktarılmıştır. Bundan dolayı, yetkili kurumlara onay için mühendislik ya da mimari çizimlerini, sektör içerisinde uygulama işi yapanların BIM formatı halinde sunma zorunlulukları vardır. Bu bağlamda kamunun da BIM sisteminin kullanılmasına teşvik ettiği görülmektedir.

Finlandiya’da BIM

Finlandiya’da 2007 senesinde yapılmış olan bir ankete göre, inşaat firmalarında IFC ve BIM uyumlu BIM uygulamalarının %33 oranında kullanıldığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda yapılan bu ankette projelerin bazı aşamalarında BIM kullanımının mühendislerde %60, mimarlarda ise %93 olduğu belirlenmiştir.

Finlandiya’da senato mülkleri ve devlet mülkiyet hizmetleri ajansı 2007 senesinden itibaren tasarım yazılımlarının IFC sertifikasyonu içermesini zorunlu hale getirmiştir. Aynı zamanda modelleme gereksinimleri için senato mülkleri, yönergelerin detaylandırıldığı bir proje gereksinimi yayınlamıştır. Yayınlanan bu gereksinimler ise Ortak BIM Gereksinimi olarak ifade edilmektedir.

Bugüne kadar yapılan 13 yayın, tesis yönetimi ve bina kullanımı yanında yeni inşaat ve yenileme hedeflerini de kapsamaktadır. Mayıs 2015’te ise altyapı sektörünün dijitalleşmesini hızlandırmayı amaçlayan InfraBIM gereksinimleri buildingSMART Finlandiya tarafından yayınlanmıştır.

BIM farkındalığı gün geçtikçe Finlandiya’da artış göstermektedir. Yerel yönetimler, endüstri paydaşları ve devlet kurumları özellikle BIM sistemi tabanlı projelerin teslimlerini baz almaktadırlar. BIM olgunluk seviyeleri projeler açısından değişebilmekte ve farkındalık düzeyi paydaşlar arasında farklılık gösterebilmektedir. Bunu açıklayacak olursak; altyapı projelerinde bilgiler BIM sisteminin tam potansiyel ve verimliliğini karşılayacak kadar olgun değilken, tüm sürece bina projeleri öncülük etmektedir. Ancak, BIM sistemi adaptasyonuna erken başlaması dolayısıyla Finlandiya’nın kısa zaman içerisinde altyapı entegrasyonunu çözeceği düşünülmektedir.

Norveç’te BIM

BIM standartlarını oluşturan ve BIM sistemini dünyada ilk benimseyen ülkelerden biri Norveç’tir. OpenBIM standartları geliştirilirken Norveç, oldukça aktif bir rol oynamaktaydı.

Norveç, kamu ile ilgili projelerde 2010 senesinden beri 3D BIM üzerinde çalışmalar yapmaktadır. Hükümet yetkilileri ise 2020 senesinde BIM sisteminin benimsenmesi için bir yol haritası yayınlamıştır. IFC tabanlı BIM modellerini kullanan tüm projelerde Norveç Emlak ve Kamu İnşaat Otoritesi Statsbygg, BIM sisteminin kullanılmasını zorunlu kılmaktadır.

Statsbygg ve Norveç İnşaatçılar Birliği, BIM kılavuzları yayınlamaktadırlar. Yayınlanan bu kılavuzlar, konut binaları için projelerin planlanmasında BIM sisteminin kullanılması için pratik destek sağlamayı amaçlamaktadır. Yazılım araçları için yaygın 39 modelleme tekniğine genel bir bakış sunmaktadır.

Norveç’te hükümetin kararı ile birçok kamu kurumu BIM programları başlatmıştır. Norveç’in BIM konusunda en önemli danışmanı Statsbygg ise tüm yeni bina projeleri için IFC uyumlu BIM gerektiğini açıklamıştır. BIM sisteminin benimsenmesi için Statsbygg, konuma dayalı simülasyon, verimli yapı ve enerji hesaplamaları için BIM sistemini odak alan bazı AR-GE projeler yürütmüştür.

Norveç’te yapılan bir araştırmaya göre, inşaat maliyetlerinin %25 ila %30’u arasında bir değerin iletişimin zayıf olmasından ve bilgi alışveriş sürecinin parçalı yapısından kaynaklandığı görülmüştür. Sahibine teslim edilene kadar binaya ait bilgiler en az 7 kez farklı sistemlere girilmektedir. Norveç’te yer alan bina hasarlarının %40’a yakınının ihmaller ve planlama hatalarından kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Hükümet ise binalardaki hasarları minimum seviyeye indirebilmek için BIM sisteminin gerekli olduğu sonucuna varmıştır.

Türkiye’de BIM

İnşaat sektörü Türkiye’de, Gayri Safi Yurtiçi Hasılada (GSYH) önemli bir yere sahiptir. Türkiye ekonomisine önemli bir katkı yapmasına rağmen Türk inşaat sektörünün dijital inşaat kavramına entegre edilmesi gerekmektedir.

Yapı malzemeleri açısından üretici bir konumda olan Türkiye, yapı çeliği, cam ürünleri, çimento, kimyasal katkı ve seramik gibi ürünlerin üretilmesinde rekabetçi bir ülke konumundadır. Türkiye’de inşaat sektörünün dijitalleşmesi ve BIM entegrasyonu sayesinde de Türkiye ekonomisine ekstra bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

İnşaat sektörü Türkiye’de özel ve kamu projeleri için geleneksel yöntem ile devam etmektedir. Kamu içerisinde görev yapan uzmanlar ile yapılan görüşmelerde, BIM sistemini uygulamak için Türk inşaat sektörünün bir kılavuza ihtiyacı olduğu belirtilmiştir.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için, BIM farkındalığını arttırmak ve BIM sistemini kullanmaya teşvik etmek oldukça zorlu bir iştir. Teknolojik ve endüstriyel açıdan olgunlaşmış gelişmiş ülkelerin benimsemiş olduğu stratejileri Türkiye’de uygulamanın kolay olmayacağı düşünülmektedir. Bunun sebebi ise BIM sisteminin pratik anlamda uygulayabilmesi için ciddi bir yatırıma ihtiyaç olduğu bilinen bir gerçektir. Bundan dolayı ülkelerde uygulanan modellerin bire bir alınıp Türk inşaat endüstrisine adaptasyonunun ötesinde belirli ölçülerde kılavuz olarak kabul edilmesi gerektiği düşünülmektedir.

Türkiye’de kamuya açık paylaşılan sözleşme tipi bulunmaması, yaygın olarak kullanılan Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nde BIM sistemi hakkında uygulama esaslarının yayınlaması gerekliliğini ortaya çıkartmıştır. “BIM Teknik Şartnamesi ve İhale Dokümanları” yalnızca Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından Şubat 2021 senesinde yayınlanmıştır. Doküman ise genel olarak geçmiş projelerden edinilen tecrübelere dayanmaktadır. Türk inşaat sektörü kamu ihale sistemine ve standartlarına yönelik kendine özgü standart ve ihtiyaçları, bu dokümanın hazırlanması esnasında göz önünde bulundurulmuştur.

Dokümanın giriş bölümünde, yönetime gerekli eklemeler ve taslak şartname yer almaktadır. Dokümanın ikinci bölümünde ise teklife dâhil olması gereken BIM Teknik Şartnamesine ait standart form yer almaktadır. Demiryolları, otoyollar, havaalanları vb. gibi işin dahil olduğu proje türüne göre BIM Teknik Şartnamesi, doğru BIM hedeflerinin açıklanmasına yardımcı olan standart ve esnek bir modüldür. Şartname, bir inşaat projesinin başlangıç aşamasından son aşamasına dek bilgileri yönetebilmek açısından lazım olan bütün içeriği kapsamaktadır. Yüklenici tarafından oluşturulan BIM Uygulama Planı ve diğer ekler bu içeriğin uygulanmasını desteklemesi gerektiği düşünülmektedir.

‘’2019 – 2022 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Plan’’ raporu, Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2019 senesinde yayınlanmıştır. Bu raporda;

Ulusal Akıllı Şehirler Olgunluk Değerlendirme Modelinin Oluşturulması
Ulusal Akıllı Şehirler İzleme Değerlendirme Modeli ve Sisteminin Oluşturulması
Mevcut Durum Analizi ve İhtiyaçların Tanımlanması
Akıllı Şehirler Ekosistemi Kapasite Kazandırma
2019 – 2022 Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı’nın Hazırlanması gibi aşamalar yer almaktadır.

Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan bu rapor bağlamında da Türkiye’nin akıllı şehirler hedefinde BIM sisteminin kilit bir rol oynadığını söylemek gerekir.

Türkiye’de bazı kamusal projelerinde de BIM sistemi kullanılmıştır. Bu projelere;